دی
مقالات
تکنیک ها و انواع روش‌های ساخت مجسمه سازی
مجسمه‌ها دنیایی از هنر و تمدن را در خود نهفته دارند. تندیس‌گری یا مجسمهسازی یکی از جذاب‌ترین شاخه‌های هنر تجسمی است که با شکل‌دادن به مواد و مصالحی مانند گل رس، اشیا را خلق می‌کنند که زیبایی بصری بسیار زیادی دارند.
این هنر، تکنیک‌های مختلفی در خلق یک اثر به شکل سه‌بعدی دارد و تکنیک های مجسمه سازی با فرآیند و مصالح گوناگونی اجرا می‌شوند. اگر از افراد علاقه‌مند به مجسمهسازی هستید یا در شروع راه یادگیری این هنر برجسته، اصیل و باستانی قرار دارید، با ما در ادامه همراه شوید تا با انواع روش های مجسمه سازی، انواع مصالح و تکنیک‌های ساخت مجسمه آشنا شوید.
تاریخچه مجسمه سازی
قدمت آثار پیداشده از اولین مجسمه‌های ساخت دست بشر مربوط به ۳۲ هزار سال پیش‌از میلاد مسیح است. این مجسمه‌ها، ظاهری شبیه انسان و ظروف تزئین‌شده دارند. آثار هنری مختلفی بر پیکره‌های سنگی، از گذشته‌های دور برجای مانده است. این تراشه‌های سنگی نسبت به سایر آثار هنری از دوران‌های مختلف و اقوام گوناگون بیشتر باقی مانده‌اند.
آثار چوبی به‌دلیل تخریب در گذر زمان و خورده‌شدن توسط حشرات یا سوزاندن آن‌ها در جنگ‌های مختلف، نسبت به آثار سنگی قدمت کمتری دارند. اگرچه ایرانیان از زمان‌های قدیم در هنرهای گوناگون دستی بر آتش داشته‌اند؛ اما آثار برجامانده از مجسمهسازی در ایران به پیش‌از اسلام و به دوره اشکانیان و ساسانیان برمی‌گردند.
انواع تکنیک‌های ساخت مجسمه
مجسمه یک اثر هنری قابل‌لمس است که با شکل‌دادن به مواد و مصالح مختلف ساخته می‌شود و دارای ۳ بعد واقعی و حجیم است. تندیس‌های ساخته‌شده، بافت‌هایی متنوع از سطوح با بافت زبر و ناهموار تا سطوح صیقلی و صاف دارند و این امر نشان‌دهنده تنوع در تکنیک ساخت و استفاده از مواد مختلف است. تکنیک های مجسمه سازی وابسته به انتخاب ماده اولیه مناسب است که مجسمه‌ساز با توجه به موضوع، فضا و مکان، به آن شکل می‌دهد.
انواع مواد برای اجرای تکنیک مجسمهسازی عبارت‌اند از:
تکنیک ساخت مجسمه با گِل سفال‌گری
تکنیک ساخت مجسمه گِلی وابسته به انتخاب مواد اولیه مناسب و مرغوب است. گِل از دیرباز به‌عنوان ساده‌ترین و دردسترس‌ترین مواد اولیه برای ساخت ظروف و تندیس در تمدن‌های مختلف بوده است. مهم‌ترین ویژگی گِل مجسمهسازی، چسبندگی و خمیری‌بودن آن است و برای ساخت مجسمه و ظروف گِلی لازم است که حتماً از خاک رس استفاده شود.
بعداز ساخت، اجرای پخت و لعاب‌کاری مناسب برای این ظروف و مجسمه‌ها ضروری است. نکته اصلی در ساخت مجسمه با گِل این است که این مجسمه‌ها می‌توانند حتی به‌عنوان بیس و قالب ریخته‌گری در ساخت مجسمه‌های فلزی، گچی و … نیز مورد استفاده قرار بگیرند.
تکنیک های مجسمه سازی با گچ سفال‌گری
تکنیک ساخت تندیس با گچ به این صورت است که باید گچ سفید را الک و با آب مخلوط کنید تا حالتی رقیق و شبیه به دوغاب پیدا کند. در این مرحله یک بار دیگر باید تمام ناخالصی‌ها و ذرات اضافی موجود در مخلوط را پیدا و از آن خارج کنید، سپس مواد را در قالب بریزید و منتظر بمانید تا آب اضافی آن خارج شود. برای محکم‌ترشدن بافت گچ می‌توانید از کنف استفاده کنید. برای جلوگیری از ترک‌خوردن مجسمه، باید روی آن با فواصل زمانی مشخص آب اسپری کنید.
تکنیک‌های تندیس‌سازی با پاپیه ماشه یا خمیر کاغذی
ساخت مجسمه با پاپیه ماشه شبیه به کار با گِل مجسمهسازی است. یکی از نکات مثبت خمیر کاغذ، قابلیت شکل‌گیری راحت خمیر و همچنین دوام و عدم ایجاد ترک‌خوردگی پس‌از خشک‌شدن است. برای اتفاده دوباره از خمیر خشک شده این مقاله را مطالعه کنید
- برای تهیه خمیر مجسمهسازی می‌توانید مقداری کاغذ بلااستفاده یا روزنامه باطله را برش دهید و روی آن آب داغ بریزید و اجازه دهید تا کاغذها در آن حل شوند.
- سپس مخلوط نرم‌شده آب و کاغذ را از یک صافی عبور دهید و منتظر بمانید تا آب اضافی آن خارج شود.
- یک پیمانه چسب PVA به آن اضافه کنید و با هم ورز دهید تا خمیر منسجمی حاصل شود. می‌توانید آن را در یک ظرف درب‌دار بریزید و در یخچال قرار دهید تا در زمان ساخت مجسمه از آن استفاده کنید.
- همچنین می‌توانید داخل آن رنگ بریزید یا پس‌از ساخت مجسمه، با رنگ آن را تزیین کنید.
تکنیک های مجسمه سازی با سنگ
مجسمهسازی در این روش با استفاده از تکنیک کاهشی انجام می‌شود. مناسب‌ترین سنگ برای مجسمهسازی یا پیکرتراشی، سنگ‌های مرمرین و تراورتن هستند؛ زیرا حالت آهکی آن‌ها برای برش‌دادن نسبت به سنگ‌های دیگر بهتر است.
شیشه
شیشه یک ماده فوق‌العاده زیبا برای مجسمهسازی است. البته تکنیک‌های ساخت آن مقداری پیچیده و زمان‌بر و شامل ریخته‌گری، سردکردن، شکل‌دهی با حرارت و خمیرکاری است.
استفاده از پلاستیک برای ساخت مجسمه
تکنیک های مجسمه سازی با پلاستیک در واقع همان اسباب‌بازی‌سازی است که با استفاده از ذوب پلاستیک‌های بازیافتی و قالب‌زنی، آن‌ها را به اشکال مختلف در می‌آورند و سپس رنگ‌آمیزی می‌کنند.
روش تاکسی‌درمی
اگر به موزه‌های جانورشناسی رفته باشید مجسمه حیوانات تاکسی‌درمی‌شده را می‌بینید که بسیار شبیه به حیوانات زنده هستند. “Taxis” یک عبارت یونانی به‌معنی آراستن و “Derma” در زبان یونانی به‌معنی پوست است. پس هنر تجسمی تاکسی‌درمی در واقع نوعی ساخت مجسمه با پوست حیوانات و اتصال اجزاء به یکدیگر است. تاریخچه این کار به ۵ هزار سال پیش و مومیایی‌کردن اجساد برمی‌گردد.
تکنیک های مجسمه سازی با چوب
تاریخچه ساخت مجسمه با چوب مربوط به اواخر قرن نوزدهم و زمانی است که بسیاری از مجسمه‌سازان از چوب به‌عنوان وسیله‌ای برای ساخت‌وساز و کنده‌کاری استفاده می‌کردند. چوب‌های اصلی مجسمهسازی شامل چوب بلوط، ماهون، گردو، چوب سنجد، کاج، سدر، شمشاد و گلابی هستند؛ اما بسیاری از مجسمه‌سازان از چوب‌های دیگر مانند آبنوس نیز استفاده می‌کند. مجسمهسازی با چوب عمدتاً با تکنیک کاهشی آغاز می‌شوند.
ساخت تندیس با پلی‌استر
تکنیک های مجسمه سازی با پلی‌استر با قالب‌گیری و درزبندی آغاز می‌شوند. برای ساخت مجسمه پلی‌استری به مواد و مصالح اولیه مانند رزین، کبالت مایع، اسید مایع، پودر تیتان، پودر سنگ و حلال تینر نیاز است. ابتدا مقداری رزین را در ظرفی بریزید و به آن پودر سنگ اضافه کنید، توجه داشته باشید که با این تکنیک، قابلیت رنگ‌پذیری مجسمه پلی‌استری افزایش می‌یابد.
در تکنیک دیگر ساخت مجسمه پلی‌استری برای بالابردن سرعت واکنش خشک‌شدن به آن کبالت مایع و پودر تیتان اضافه کنید تا علاوه‌بر تسریع فرآیند خشک‌شدن، مجسمه کاملاً سفید باشد.
تکنیک های مجسمه سازی با انواع فلز
مجسمه‌های فلزی می‌توانند به روش‌های مختلفی ساخته شوند. یکی از رایج‌ترین روش‌ها، روش ریخته‌گری فلز است. در این روش، فلز مذاب در قالب ریخته می‌شود و پس‌از سردشدن، شکل موردنظر را به خود می‌گیرد. روش‌های دیگری مانند چکش‌کاری، تراشکاری و جوشکاری نیز برای ساخت مجسمه‌های فلزی استفاده می‌شوند. مجسمه‌های فلزی از جنس برنز می‌توانند در اندازه‌ها و اشکال مختلفی ساخته شوند.
برخی از مجسمه‌های فلزی بسیار کوچک هستند و می‌توانند به‌عنوان جواهرات یا تزئینات استفاده شوند. بیشتر مجسمه‌های برنزی بسیار بزرگ را در مکان‌های عمومی مانند پارک‌ها و موزه‌ها در معرض دید عموم قرار می‌دهند. علاوه‌بر برنز، فلزات دیگر که معمولاً برای ساخت مجسمه استفاده می‌شوند، عبارت‌اند از:
- برنج؛
- مس؛
- استیل؛
- طلا؛
- نقره؛
- فولاد؛
- آلومینیوم.
معرفی کتابهای مجسمهسازی
اگر به هنر تندیس‌گری و مجسمهسازی علاقه‌مندید و دوست دارید که با تاریخچه و شگردهای مجسمهسازی و برجسته‌ترین تندیس‌گران تاریخ آشنا شوید، می‌توانید کتابهای معروف و معتبری که به‌صورت مفصل و کامل، سیر تحول شاخه‌های گوناگون مجسمهسازی را شرح داده‌اند، مطالعه کنید. این کتاب‌ها، متعدد و متنوع و نوشته دست نویسندگان خبره و انتشارات معروفی هستند. کتابهای مجسمهسازی عبارت‌اند از:
- کتاب فرهنگ مواد و تکنیک های مجسمه سازی
جان مایلز نویسنده این کتاب، سعی دارد تا با زبانی روان و ساده تمام مواد و فوت‌وفن کار با مواد مجسمهسازی را بیان کند، همچنین با ارائه تکنیک‌های مدرن، مجسمه‌ساز را برای خلق و ابداع جدید تشویق می‌کند.
- کتاب آناتومی برای مجسمه‌سازان
بسیاری از مجسمه‌سازان به خلق آثاری مانند نیم‌تنه، علاقه دارند. در این کتاب برای ایجاد یک مجسمه، تمام آناتومی‌ها بررسی و بیان شده‌اند.
- مجسمهسازی و قالب‌گیری
خواندن این کتاب برای هر مجسمهسازی لازم و ضروری است. اصطلاحات و فنون و مجسمهسازی به قلم شروه عربعلی به زبان ساده و روان بیان شده است.
- تاریخ مجسمهسازی
در این کتاب تاریخچه و تحول هنر و مجسمهسازی به‌طور کامل بیان شده است. زبان کتاب روان است و علاقه‌مندان به تاریخ شکل‌گیری تندیس‌گری می‌توانند این کتاب جامع به خط پرویز تناولی را تهیه و مطالعه کنند.
- شاهکارهای مجسمهسازی جهان
در این کتاب سعی شده است تا تمام آثار هنری مجسمه‌سازان برجسته معرفی شود. این اثر خوش‌قلم، نوشته و تحریر صالح موسویان از انتشارات شمشاد است.
- کتاب فیاض مجسمه‌ساز
یک کتاب مجسمهسازی معروف که به تمام علاقه‌مندان این حوزه پیشنهاد می‌شود. این کتاب، زندگی یونس فیاض ثانوی را که یکی از مشهورترین مجسمه‌سازان ایران است، روایت می‌کند. او در برخی از دانشگاه‌های مطرح ایران، مانند دانشگاه الزهرا و مرکز آموزش عالی سوره تدریس کرده و از اساتید عضو هیئت علمی دانشگاه هنر تهران نیز بوده است. مولفان این کتاب، جمعی از نویسندگان انتشارات دانشگاه هنر هستند.
- کتاب پیکرتراشی در زمان حاضر
اگر علاقه‌مند به شناخت هنر مجسمهسازی در زمان معاصر هستید، کتاب پیکرتراشی در زمان حاضر به‌عنوان یک کتاب مجسمهسازی جدید به شما پیشنهاد می‌شود. این کتاب اثر آنا موشینسکا است و در مورد موضوع درک آثار هنر پیکرتراشی مدرن توضیح می‌دهد. همچنین، نویسنده به یک دسته‌بندی جدید برای بررسی آثار هنری معاصر اشاره می‌کند. این کتاب با درنظرگرفتن مضامین گوناگون که بر هنر مجسمهسازی تاثیر می‌گذارند، تلاش کرده است تا با دیدی نو به مجسمهسازی نگاه کند.
- کتاب میکلانژ
در کنار لیست پرفروش‌ترین‌های مجسمهسازی، کتابهای پرطرفدار دیگری نیز وجود دارند که خواندن آن‌ها برای هر مجسمهسازی واجب است. میکل‌آنجلو سیمونی، مشهور به میکل‌آنژ، از مشهورترین مجسمه‌سازان و پیکرتراشان تاریخ است و آثار او همواره مورد توجه هنرمندان و هنرآموزان سراسر دنیا بوده است. تیم مک‌نیس در کتاب خود با زبانی ساده و روان به روایت زندگی این هنرمند می‌پردازد و گزارشی جامع و کامل از سیر تحول تفکر و هنر او به خواننده می‌دهد.
متداول‌ترین تکنیک های مجسمه سازی کدامند؟
روش‌ها و تکنیک‌های ساخت مجسمه معمولاً برای هر نوع مجسمه‌ای متفاوت با نوع دیگر است. اجرای تکنیک وابسته به نوع مواد اولیه، پایه و بیس کار، نوع رنگ‌آمیزی، بزرگی و حجم مجسمه است. به‌‌طورکلی انواع تکنیک های مجسمه سازی عبارت‌اند از:
- تکنیک تهیه قالب یا بیس پایه
در این روش از مجسمهسازی، معمولاً یک مجسمه خام از گل یا خاک رس تهیه و برای روکش آن از پارچه، تاکسی‌درمی، گچ و غیره استفاده می‌کنند.
- تکنیک شکل‌دهی یا روش افزایشی
در این روش، تندیس‌گر با اضافه‌کردن تدریجی مواد و مصالحی مانند خاک رس، گچ سفید و موم به پایه کار و فرم‌دادن به این مواد، مجسمه موردنظر را می‌سازد.
- تکنیک کنده‌کاری یا روش کاهشی
در روش حجاری، هنرمند تندیس‌ساز با استفاده از حجاری و تراش بر روی توده سنگ یا چوب یا ماده دیگر شکل مورد نظر اجرا و با تراش و کاهش توده، زاویه‌سازی و شکل‌دهی مجسمه مورد نظر به دست می‌آید.
- تکنیک چسباندن یا روش جفت‌سازی
در این تکنیک، هنرمند مجسمه‌ساز اجزا و قطعات مختلف را در کنار یکدیگر قرار می‌دهد که به این کار، کلاژ‌کردن نیز می‌گویند. یک مثال ساده برای درک این موضوع این است که تصور کنید قرار است تندیس شما یک انگشتر نگین‌دار باشد، ترکیب فلزات، قالب‌زنی، شکل‌دهی و سپس کلاژ آن با نگین و تکمیل کار است.
سوالات متداول
مجسمهسازی به چیزی بیش‌از استعداد و علاقه نیاز دارد. کسی می‌تواند این مسیر را به پایان برساند که تاب و توان پستی‌ها و بلندی‌های راه را داشته باشد. راه یادگیری این هنر طولانی است و در این را ممکن است سوالاتی ذهن شما را درگیر کند. چند نمونه از این سوالات عبارت‌اند از:
از چه تکنیکی برای افزایش ماندگاری مجسمه چوبی استفاده کنیم؟
برای افزایش عمر و دوام برخی از چوب‌ها نیاز است قبل‌از رنگ و روغن‌کاری، آن‌ها را با شعله‌افکن بسوازنید تا از گزند حشرات جونده چوب در امان باشند.
برای رنگ‌پذیری مجسمه پلی‌استر چه مقدار پودر سنگ به رزین اضافه کنیم؟
به‌ازای هر پیمانه رزین، ۳ پیمانه پودر سنگ اضافه کنید.
سخن پایانی
در کنار رشته هنری مجسمهسازی که در دانشگاه‌های هنر کشور برگزار می‌شود، کلاس‌های خصوصی و دوره‌های آموزشی تکنیک های مجسمه سازی نیز، تحت عنوان کارگاه آموزشی مجسمهسازی در سراسر کشور برگزار می‌شوند که اساتید در این دوره‌ها به تعلیم این هنر ارزشمند به هنرجویان می‌پردازند. با مراجعه به هر یک از این مراکز می‌توان مهارت‌های لازم و روش های مجسمه سازی را به‌آسانی یاد گرفت و از این هنر برای درآمدزایی و ایجاد اشتغال استفاده کرد.